کارناوال ونیز؛ دنیای ماسک‌های رنگارنگ

قایقی بر کناره  رود پر آب کنار دستتان کناره می‌گیرد و عده‌ای با ماسک‌هایی شبیه گربه از آن خارج می‌شوند. از پشت سرتان جمعیت دیگری با ماسک‌های سفید و سیاه بر صورت و لباس‌هایی پر از آویزهای زینتی جلو می‌آیند. چندین دلقک با لباس‌های مسخره آواز می‌خوانند و برای بقیه شکلک درمی‌آورند. صدای آواز و خنده جمعیت همچون نورافشانی‌های رنگی به آسمان می‌رود. نه، قطعاً این صحنه بخشی از یک خواب نیست، بلکه تجسمی از کارناوال شگفت‌انگیز و فستیوال ماسک ونیز است.

کارناوال در قرون میانه دو معنا داشت: نخست جشن‌های خیابانی که برخی اوقات، شبانه‌روز طول می‌کشید و دوم نمایش‌های خیابانی که در آن‌ها فاصله‌ای بین اجراگران و تماشاگران وجود نداشت. کارناوال غنی‌ترین شکل از ظهور فرهنگ مردمی را متجلی می‌کرد. در کارناوال‌ها همه محدودیت‌های زندگی روزمره و معمولی، سلسله‌مراتب‌ها و تفاوت‌های میان اقشار مختلف مردم جامعه برای مدتی موقت از بین می‌رفت.

کارناوال ارتباطی مستقیم با خنده داشت و فرهنگ مردمی، خـنـده را در برابر فرهنـگ رسمی و خشک قرار می‌داد؛ از این‌رو کارناوال‌ها به‌خوبی نمایان‌گر فرهنگ مردمان آن منطقه هستند. با شرکت کردن در این مراسم به‌خوبی می‌توان از آداب و رسوم و فرهنگ آن منطقه آگاه شد.

ایتالیا مهد کارناوال‌ها شناخته می‌شود و بسیاری از مهم‌ترین و حیرت‌انگیزترین کارناوال‌های جهان، هر ساله در شهرهای مختلف این کشور برپا می‌شوند. کارناوال ونیز از زمره هیجان‌انگیزترین مراسمی است که بهار هر سال بازدیدکنندگان فراوانی را برای شرکت در آن به این شهر می‌کشاند. نکته اصلی درباره کارناوال‌های ایتالیا این است که بازدیدکنندگان تنها تماشاگر صرف نیستند و خود آن‌ها هم می‌توانند با پوشیدن لباس‌های رنگارنگ و ماسک‌های گوناگون، در این مهمانی پر از شادی و سرور شرکت کنند. افتتاحیه بزرگ، رژه آبی ونیزی با قایق تزیین‌شده در منطقه کاناریجیو، حرکت از سن پیرو دی کاستلو و رسیدن به میدان سنت مارک، پرواز فرشته از برج ناقوس سنت مارک در میدان سن مارکو، پرواز عقاب در میدان سنت مارک، برگزاری مسابقه زیباترین ماسک، برنامه‌های نمایشی شعبده‌بازها و اجراگران خیابانی، همه و همه تنها بخشی از جشنواره جذاب و کارناوال ونیز هستند.

تاریخچه عجیب کارناوال ونیز

ریشه‌یابی قطعی منشأ این کارناوال کار آسانی نیست. برخی از محققان ریشه کارناوال ونیز ایتالیا را به سنت‌های مسیحی مرتبط می‌دانند و عده‌ای دیگر معتقدند که این مراسم به ادیان پیش از مسیحیت و دوران روم باستان تعلق دارد؛ زیرا مردمان آن روزگار خدایان باروری را برای حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی و محصول فراوان می‌پرستیدند. با وجود این، ریشه این کارناوال را می‌توان در قرون یازده و دوازده میلادی جست‌وجو کرد؛ از این‌رو قدمت فستیوال کارناوال ونیز به سال 1162 میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که شهر یک مهمانی خودجوش و باشکوه در میدان سنت مارکز برگزار کرد تا پیروزی نظامی باشکوه را جشن بگیرد.

این مهمانی به‌سرعت به رویدادی دائمی در ونیز تبدیل شد. محبوبیت این کارناوال در طول قرن‌ها به‌طور پیوسته افزایش یافت و تا قرن شانزدهم به یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تقویم اجتماعی اروپای باروک برای مردمان آن دوران بدل شد. برگزاری کارناوال ونیز به‌دلیل شوخی‌های انتقادی بیش‌ازحد آن توسط امپراتور اتریش فرانسیس دوم در سال 1797 غیرقانونی اعلام شد، اما بعدها در دهه 1970 احیا شد و از آن زمان هر ساله با شکوه و قدرت تمام برگزار می‌شود.

کارناوال ونیز چه روزی است؟

از نظر زمانی، کارناوال ونیز زمان برگزاری به دو هفته منتهی به عید پاک مسیحی مربوط می‌شود. تقریباً به طور ثابت این کارناوال ونیزی هر ساله در ماه‌های ژانویه و فوریه برگزار شده و به مدت حدود دو هفته ادامه داشته است. با توجه به متغیر بودن روز دقیق آغاز مراسم در هر سال، گردشگران و بازدیدکنندگان تور ونیز باید پیش از سفر، روز دقیق آغاز این مراسم را بررسی و سپس برای سفر خود برنامه‌ریزی کنند. در سال 2023 این کارناوال، از شنبه 4  فوریه با رژه افتتاحیه در کانال بزرگ شهر ونیز آغاز شد و برگزاری آن تا روز سه‌شنبه 21 فوریه ادامه داشت. در سال 2024 نیز کارناوال ونیز از روز 24 ژانویه آغاز شده و تا 13 فوریه ادامه دارد.

تفسیر انواع ماسک‌ها در کارناوال ونیز

یکی از برجسته‌ترین عناصر جشن‌های ایتالیا و به‌ویژه کارناوال ونیز ماسک‌هایی است که شرکت‌کنندگان در این مراسم به چهره خود می‌زنند. پوشیدن این ماسک‌ها که از جاذبه‌های این جشن به شمار می‌روند، در طول مراسم به مردم این امکان را می‌دهد تا از محدودیت‌های اجتماعی خود دست بکشند. همچنین با فردیت‌زدایی به‌شکلی ناشناس و گم‌نام در مراسم در کنار یکدیگر قرار بگیرند. این ویژگی موجب یکپارچگی کارناوال می‌‌شود.  

 وقتی کارناوال قرن‌ها پیش در ونیز شروع شد، نقش این ماسک‌ها بسیار کاربردی بود. مردم برای یک روز می‌توانستند هر کسی که می‌خواهند باشند و هر کاری که می‌خواهند انجام دهند! یک فقیر می‌توانست نجیب‌زاده شود و یک فرد متأهل می‌توانست وانمود کند که همسر ندارد! ونیزی‌ها آن‌قدر از پوشیدن ماسک در همه اوقات لذت بردند که دولت ونیز مجبور شد وارد عمل شود و استفاده از ماسک را تنها به فصل کارناوال محدود کند. به طور کلی ماسک‌های کارناوال ونیز به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• ماسک‌های سنتی

قدمت ماسک‌های سنتی به بیش از 750 سال پیش بازمی‌گردد. یکی از مشهورترین ماسک‌های سنتی بائوتا نام دارد؛ ماسکی با فک مربعی‌شکل است که روی دهان قرار می‌گیرد و معمولاً مردان از آن استفاده می‌کنند. این ماسک در اصل سفید است، اما می‌تواند مشکی ساده یا دو رنگ باشد. همچنین در بیشتر موارد با شنل و کلاه سه شاخ به کار می‌رود. ماسک دیگر مورتا نام دارد که ماسکی ساده و مشکی کوچک با شکل بیضی و دو برش برای چشم است و معمولاً زنان استفاده می‌کنند. اگر با تور ایتالیا به ونیز سفر کنید، با این ماسک‌های رنگارنگ بیشتر آشنا می‌شوید. 

ماسک دیگر ماسک گربه (Gnaga) بود که صورت را از بینی به بالا می‌پوشاند. ماسک دیگری که در این دسته قرار می‌گیرد ماسکی است به نام دکتر طاعون. این ماسک در گذشته و در زمان شیوع طاعون در ایتالیا توسط پزشکان ابداع شد. بینی بلندی که در این ماسک توسط پزشکان طراحی شده بود جایی به عنوان نگه‌دارنده پمادها و گیاهان بود. این ماسک را بر صورت بیمار طاعون‌زده می‌گذاشتند تا از بوی بد وی در امان باشند. بعد‌ها شرکت‌کنندگان در کارناوال، از این ماسک نیز برای سرگرمی استفاده کردند.

• ماسک‌های کمدیا دل آرته

کمدیا دل آرته شکل اولیه تئاتر حرفه‌ای بود که در ایتالیا شکل گرفت. شخصیت‌های این نمایش معمولاً نشان‌دهنده تیپ‌های اجتماعی ثابت بودند و همگی ماسک به چهره داشتند. از ماسک‌های مشهور این دسته می‌توان به ماسک‌های آرلکن، کلمبینا، پانتالونه، بریگلا و غیره اشاره کرد که هریک متناسب با تیپ نمایشی بر صورت کاراکترها قرار می‌گرفتند. ماسک آرلکن نیم‌نقابی با بینی کوتاه بود که بر صورت تیپ خدمتکار احمقی به نام آرلکن قرار می‌گرفت. کلمبینا تیپ زن همتای آرلکن بود. او نیز خدمتکار بود و ماسکش فقط نیمی از صورتش را می‌پوشاند.

پانتالونه تیپ مغازه‌داری عاشق غذاهای خوب و زنان بود؛ فردی بسیار خسیس و در عین حال ساده‌لوح که درنهایت مورد تمسخر دیگران قرار می‌گرفت. ماسک او یک بینی بلند و ابروهای کشیده‌ای دارد. بریگلا تیپ یک دروغ‌گوی قهار است که می‌تواند برای هر موقعیت یک دروغ بسازد. او نیز یک نیمه نقاب سبز با بینی قلابی و سبیل کلفت به چهره دارد. همان‌طور که فهمدید این ماسک‌های رنگارنگ در جاهای دیدنی ونیز، تصاویر جذابی برای هر بازدیدکننده پدید می‌آورد.

سخن پایانی

در انتها می‌توان گفت شرکت در چنین ضیافت بی‌نظیری می‌تواند آرزوی هر فرد از اقصی نقاط جهان باشد. بی‌شک گردشگران با نیت شرکت در این کارناوال بزرگ هر ساله راهی این کشور می‌شوند تا ضمن بازدید از شهر رؤیایی ونیز، خود نیز نقشی در کارناوال ایفا کنند. شما می‌توانید در این مراسم در کنار رقص و پایکوبی جمعی، فریتول و گالانی، شیرینی‌های سنتی مخصوص کارناوال را بخورید و آزادانه به هر کجای شهر که می‌خواهید سرک بکشید. گفتنی است جاذبه‌های گردشگری ونیز بی‌شمارند و کارناوال این شهر تنها یکی از جاذبه‌های این منطقه خوش آب و هوا به حساب می‌آید. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره تاریخ برگزاری و چگونگی این کارناوال با ما در ارتباط باشید.